Ψείρες οι ανεπιθύμητες

Η μόλυνση από ψείρες λέγεται επιστημονικά φθειρίαση, ICD-10 B85.0.

Συνήθως εμφανίζεται στα σχολεία, κυρίως σε παιδιά ηλικίας 2 έως 8 ετών σε ποσοστό περίπου 40%.

Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 1 στα 5 παιδιά θα έχει ψείρες κάποια στιγμή.

Ιατρικές μελέτες αναφέρουν ότι οι ψείρες μεταδίδουν ασθένειες στον άνθρωπο και πρέπει να αντιμετωπίζονται ριζικά.

Η κύρια ένδειξη μόλυνσης από ψείρες είναι η φαγούρα στον αυχένα και πίσω από τα αυτιά.

Η ψείρα, (καθαρεύουσα: η "φθειρ''), είναι παρασιτικό ζωύφιο, που προσβάλλει τον άνθρωπο και τα ζώα.  Η ψείρα δεν πρέπει να συγχέεται με το ακάριο της ψώρας.

Οι ψείρες είναι μικροσκοπικά έντομα χρώματος γκρι, (2-4 mm) χωρίς φτερά. Ψείρες είναι το κοινό όνομα για τα είδη της υποτάξης Ανόπλουρα. Έχουν έξι αγκιστρωτά πόδια, με τα οποία κολλάνε στα μαλλιά και κινούνται με ευκολία. Οι ψείρες τρέφονται με αίμα 2 με 3 φορές την ημέρα τσιμπώντας το δέρμα του κεφαλιού. Λέγονται αιματοφάγα. Τα τσιμπήματα τους προκαλούν φαγούρα.

Οι ψείρες που προσβάλουν τον άνθρωπο διακρίνονται σε τρία είδη:

1.         Η ψείρα του τριχωτού της κεφαλής, που προσβάλλει συνήθως τα παιδιά στα σχολεία και γεννάει τα αυγά της, τις κόνιδες, τα οποία προσκολλάει στις ανθρώπινες τρίχες. Καταπολεμάται με ειδικά φθειροκτόνα και αλοιφές, τα οποία πρέπει να χρησιμοποιούνται με τη δέουσα προσοχή.

2.         Η ψείρα του σώματος, είναι λίγο μεγαλύτερη της προηγουμένης σε ίδιο σχήμα η οποία και καταπολεμάται με ειδικά γαλακτώματα και σαπούνια και βράσιμο των ρούχων και κλινοσκεπασμάτων.

3.         Η λεγόμενη ψείρα του εφηβαίου, η οποία προτιμά τις περιοχές των γεννητικών οργάνων. Αυτές διαφέρουν προς το σχήμα με τις προηγούμενες, είναι μεγαλύτερες σε μέγεθος και στρογγυλές. Καταπολεμούνται ομοίως όπως του τριχωτού.

Οι ψείρες μπορούν να μεταδώσουν επικίνδυνες ασθένειες, όπως ο τύφος.

Το 2010 επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι πέτυχαν να αποκωδικοποιήσουν το γονιδίωμα της ψείρας.

Οι ψείρες είναι πολύ ευέλικτες και δύσκολα παρατηρούνται. Επειδή ακινητοποιούνται προσωρινά με το νερό,  έτσι είναι πιο εύκολο να βρεθούν σε βρεγμένα μαλλιά.

Η εξάπλωση τους γίνεται πολύ γρήγορα, μέσω άμεσης επαφής στο σχολείο. Οι ψείρες δεν πηδούν αλλά περνούν από το ένα κεφάλι στο άλλο με απλή επαφή. Πιο σπάνια μεταδίδονται από βούρτσες, τσιμπιδάκια μαλλιών, καπέλα, μαξιλάρια. Οι ψείρες δεν μπορούν να επιβιώσουν πάνω από 4 έως 36 ώρες μακριά από το ανθρώπινο σώμα. Η μετάδοσή τους μέσα στο νερό δεν έχει αποδειχθεί ακόμα (πχ πισίνες).

Μία θηλυκή ψείρα γεννάει 8-10 αβγά την ημέρα. Το αβγό (δεν φαίνεται εύκολα σε σκουρόχρωμα μαλλιά) όταν όμως εκκολαφτεί λέγεται κόνιδα που είναι άσπρη και φαίνεται εύκολα. Για να εκκολαφτεί το αβγό χρειάζεται 7-8 ημέρες. Το αβγό είναι ημιδιαφανές και μοιάζει με πιτυρίδα, είναι κολλημένο κοντά στο δέρμα της κεφαλής όπου η ζέστη και η υγρασία προάγει την εκκόλαψη. Μετά την εκκόλαψη, το άδειο τσόφλι παραμένει κολλημένο στα μαλλιά για αρκετούς μήνες. Το αραιό ξυδόνερο βοηθά στην αποκόλληση των αβγών ή των κονίδων. Μόνο μία πολύ λεπτή χτένα μπορεί να αφαιρέσει τις κόνιδες αποτελεσματικά. Μετά την εκκόλαψη η θηλυκή ψείρα ενηλικιώνεται και αρχίζει να γεννά αβγά μετά 15-20 μέρες. Ζει δε μέχρι 40 μέρες και μέχρι τότε θα γεννήσει 250-400 αβγά.

Η περίοδος εκκόλαψης των αυγών καθορίζει τη συχνότητα της αγωγής: Την 1η, 7η και 14η ημέρα με ενδιάμεσα διαλείμματα.

Κλασικές αγωγές κατά των ψειρών περιέχουν εντομοκτόνες ουσίες, όπως malathion, pyrethrin. Λόγω ευρείας και λανθασμένης χρήσης, οι ψείρες αναπτύσσουν αντίσταση ενάντια σε παρασκευάσματα με βάση αυτές τις εντομοκτόνες ουσίες.

Ο όρος «αντίσταση» σημαίνει ότι, λόγω γενετικής μετάλλαξης, οι ψείρες έχουν βρει τρόπο να επιβιώνουν σε αγωγές οι οποίες παλιότερα ήταν αποτελεσματικές.

Σε ορισμένες περιοχές, το επίπεδο της αντίστασης μπορεί να υπερβαίνει το 75%.

Εναλλακτικές αγωγές χωρίς εντομοκτόνες ουσίες έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητα τους:  Οι ψείρες μπορούν να εξοντωθούν με ασφυξία,  με τη χρήση ειδικών προϊόντων υγρής σιλικόνης. Η αγωγή θα είναι επιτυχής εφόσον τηρηθεί αυστηρά το πρόγραμμα εφαρμογής.

Τα φαρμακευτικά προϊόντα για καταπολέμηση της φθειρίασης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο αν είναι εμφανής η ύπαρξη ψειρών ή αβγών.

Σημαντικό είναι να μη ξεχνάμε και τους πρακτικούς τρόπους απομάκρυνσης των ψειρών, χρησιμοποιώντας μία πολύ λεπτή μεταλλική χτένα και ένα κανονικό μαλακτικό (conditioner) μαλλιών. Το μαλακτικό εμποδίζει τις ψείρες να κινούνται. Για να είναι αποτελεσματική αυτή η μέθοδος, χτενίστε τα στεγνά μαλλιά με μαλακτικό από τη βάση των μαλλιών προς τις άκρες με την ειδική χτένα για ψείρες. Χτενίστε τα μαλλιά τμηματικά σκουπίζοντας το μαλακτικό από τη χτένα με ένα χαρτομάντιλο για να απομακρύνετε τα αβγά και τις ψείρες. Κάθε τμήμα του κεφαλιού θα πρέπει να το χτενίζετε τουλάχιστον 5 φορές. Ξεπλύνετε ολόκληρο το κεφάλι με ζεστό νερό όταν δεν υπάρχουν πλέον άλλα αβγά ή ψείρες πάνω στη χτένα. Το πρόβλημα μπορεί να ξαναπαρουσιαστεί αν έχουν παραμείνει μερικά ζωντανά αβγά πάνω στα μαλλιά. Είναι σημαντικό να ελέγχετε το παιδί κάθε εβδομάδα με τον ίδιο τρόπο για να διαπιστώνετε έγκαιρα τυχόν νέο αποικισμό και αφαίρεση των ψειρών πριν να γεννήσουν αβγά.

Βιβλιογραφία 

 David L. Reed, Jessica E. Light, Julie M. Allen and Jeremy J. Kirchman (2007). "Pair of lice lost or parasites regained: the evolutionary history of anthropoid primate lice". BMC Biology 5: 7.