Oστεοαρθρίτιδα

Η οστεοαρθρίτιδα, ICD-10 M15-M19, M47, είναι η πιο συχνή αιτία πόνου και αναπηρίας στην τρίτη και τέταρτη ηλικία.

Η οστεοαρθρίτιδα εμφανίζεται μετά τα πενήντα και έχει σημαντική κληρονομική προδιάθεση.

Είναι η πιο συχνή αρθρίτιδα και οφείλεται στην ηλικιακή εκφύλιση της άρθρωσης και στην ποιοτική υποβάθμιση του χόνδρου και των μηχανισμών αναγέννησης των χονδροκυττάρων της συγκεκριμένης άρθρωσης.

Ο συνολικός επιπολασμός, δηλαδή η συνολική συχνότητα, της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας, που αφορά τις αρθρώσεις τόσο των άνω και κάτω άκρων όσο και της σπονδυλικής στήλης, ανέρχεται στο 13,1% των ενηλίκων.

Η  οστεοαρθρίτιδα είναι σημαντικά συχνότερη στις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες, ενώ η συχνότητά της αυξάνει σημαντικά με την πρόοδο της ηλικίας. 

Από όλες τις εντοπίσεις της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας συχνότερη είναι η εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια (6,9%) και ακολουθούν η οστεοαρθρίτιδα του γόνατος (6%), των χεριών (2%) και του ισχίου (0,9%). Περίπου 20% των ασθενών με συμπτωματική οστεοαρθρίτιδα παρουσιάζουν δύο ή περισσότερες από τις παραπάνω εντοπίσεις.

Η οστεοαρθρίτιδα είναι μια χρόνια ρευματική πάθηση που εντοπίζεται σε περιφερικές αρθρώσεις, δηλαδή σε αρθρώσεις των άνω και κάτω άκρων, αλλά και σε αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης.

Συνήθως, αφορά μία άρθρωση (π.χ. γόνατο ή ισχίο) και μερικές φορές δύο ή περισσότερες αρθρώσεις, ενώ στα χέρια και στη σπονδυλική στήλη είναι συνήθης η  εντόπιση σε πολλές αρθρώσεις.

Όταν η οστεοαρθρίτιδα εντοπίζεται στη σπονδυλική στήλη είναι γνωστή και ως εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια.

Η οστεοαρθρίτιδα χαρακτηρίζεται από τη φθορά του αρθρικού χόνδρου, που καλύπτει την επιφάνεια των οστών μέσα στην άρθρωση από οστική υπερπλασία στα όρια των αρθρικών επιφανειών των οστών μέσα στην άρθρωση.

Έτσι, δημιουργούνται οστικές προεξοχές, που λέγονται οστεόφυτα, αλλά ο κόσμος τις ξέρει ως “άλατα”. Τα οστεόφυτα, όμως, δεν έχουν καμία σχέση με το αλάτι που τρώμε, αλλά είναι οστά εκ των οστών.

Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη οστεοαρθρίτιδας

Το γυναικείο φύλο, η μεγάλη ηλικία, γενετικοί παράγοντες, η  παχυσαρκία και η κάκωση ή η επαναλαμβανόμενη επαγγελματική μηχανική επιβάρυνση και καταπόνηση των αρθρώσεων.

Το γυναικείο φύλο και η ηλικία 50 ετών και πάνω αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος, του ισχίου και των χεριών, η παχυσαρκία για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος και του ισχίου, και το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος.

Ο μηχανισμός με τον οποίο το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος δεν είναι γνωστός. Είναι, πάντως, πιθανό να έχει σχέση με άγνοια των προληπτικών μέτρων για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος μεταξύ των ατόμων με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης ή/και με επαναλαμβανόμενη επαγγελματική μηχανική επιβάρυνση και καταπόνηση των γονάτων μεταξύ των ατόμων αυτών. Αυτό οφείλεται στο ότι η συχνότητα των χειρωνακτικών επαγγελμάτων είναι σημαντικά μεγαλύτερη μεταξύ των ατόμων με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης παρά μεταξύ των ατόμων με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης.

Είναι  ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί ότι από όλους τους παραπάνω παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη της οστεοαρθρίτιδας, εκείνοι που είναι τροποποιήσιμοι είναι η παχυσαρκία, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και η κάκωση ή η επαναλαμβανόμενη επαγγελματική μηχανική επιβάρυνση και καταπόνηση των αρθρώσεων. Έτσι στα πλαίσια της πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης της οστεοαρθρίτιδας μπορεί να λαμβάνονται μέτρα για την εξουδετέρωση αυτών των παραγόντων.

Ακτινολογικά χαρακτηριστικά της οστεοαρθρίτιδας

Στην ακτινογραφία το πάχος του αρθρικού χόνδρου, στο έσω και έξω διαμέρισμα της φυσιολογικής άρθρωσης του γόνατος είναι διαφορετικό. Η ακτινογραφία αποκαλύπτει μείωση του πάχους της μαύρης ζώνης στο έσω διαμέρισμα της άρθρωσης και παρουσία οστεοφύτων.

Τα συμπτώματα και τα κλινικά σημεία της οστεοαρθρίτιδας

Τα κύρια συμπτώματα και κλινικά σημεία της οστεοαρθρίτιδας είναι:

•          Πόνος, που έχει το χαρακτηριστικό ότι δεν εμφανίζεται κατά την ανάπαυση ή το κάθισμα, παρά μόνο στις κινήσεις της άρθρωσης ή όταν η άρθρωση φέρει το βάρος του σώματος, όπως π.χ. η άρθρωση του γόνατος ή του ισχίου.

•          Δυσκαμψία της άρθρωσης, δηλ. δυσκολία στη κίνησή της μετά από ακινησία.  Η δυσκαμψία αυτή είναι συνήθως ελαφριά, αλλά μπορεί να είναι και πολύ έντονη. Το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της δυσκαμψίας της οστεοαρθρίτιδας είναι ότι διαρκεί μόνο λίγα λεπτά της ώρας, σε αντίθεση με τη δυσκαμψία των φλεγμονωδών ρευματικών παθήσεων που διαρκεί πάνω από μισή ώρα.

•          Διόγκωση της άρθρωσης, η οποία έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι “σκληρή” στην ψηλάφηση, είναι δηλ. οστικής προέλευσης.

•          Παραμόρφωση της άρθρωσης, που αναπτύσσεται σε προχωρημένο στάδιο της πάθησης.

Οι αρθρώσεις που προσβάλλονται συχνότερα είναι: στα γόνατα, στα ισχία και στα χέρια.

Οστεοαρθρίτιδα στα γόνατα: Στις περισσότερες περιπτώσεις, επηρεάζονται και τα δύο γόνατα, εκτός εάν η οστεοαρθρίτιδα προκλήθηκε από τραυματισμό (ή άλλη κατάσταση). Ο ασθενής θα αισθάνεται πόνο όταν περπατάει, ιδίως στην ανηφόρα ή όταν ανεβαίνει σκάλες. Το γόνατο μπλοκάρουν όταν ο ασθενής κάθεται πολύ ώρα στην ίδια στάση και του είναι δύσκολο να ισιώσει το πόδι. Το γόνατο μπορεί να κάνει ένα μαλακό ήχο σαν τρίξιμο όταν χρησιμοποιείται.

Οστεοαρθρίτιδα στα ισχία: Η κίνηση της άρθρωσης του ισχίου προκαλεί προβλήματα, όπως ΣΤΟ αυτοκίνητο, ή όταν βάζει κάποιος τα παπούτσια και τις κάλτσες του. Λιγότερο συχνά, πόνος μπορεί να γίνει αισθητός στους μηρούς, τους αστραγάλους και τους γλουτούς.

Η οστεοαρθρίτιδα στα χέρια: Η βάση του αντίχειρα, οι άπω μεσοφαλαγγικές αρθρώσεις των δαχτύλων προσβάλλονται και αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό της οστεοαρθρίτιδας, ενώ στην ρευματοειδή αρθρίτιδα προσβάλλονται με συμμετρική προσβολή οι αρθρώσεων των καρπών και των εγγύς μεσοφαλαγγικών αρθρώσεων των δαχτύλων

Οστεοαρθρίτιδα προκαλεί τον σχηματισμό σκληρών, οστεωδών διευρύνσεων των μικρών αρθρώσεων των δακτύλων, οζίδια Heberden. Η οστεώδης δυσμορφία είναι  αποτέλεσμα των οστεοφύτων από την οστεοαρθρίτιδα. Άλλα οζίδια που σχηματίζονται είναι τα οζίδια Bouchard στις εγγύς μεσοφαλαγγικές αρθρώσεις. Τα οζίδια Heberden και Bouchard δεν είναι επώδυνα, αλλά συχνά σχετίζονται με τον περιορισμό της κίνησης της άρθρωσης.

Οστεοαρθρίτιδα της άρθρωσης στη βάση του μεγάλου δακτύλου του ποδιού ενός είδους κάλου σαν κότσι.

Μερικές φορές η οστεοαρθρίτιδα μπορεί να είναι συνεχώς ή κατά περιόδους ασυμπτωματική, δηλ. να μην εμφανίζει συμπτώματα, όπως π.χ. συμβαίνει πολύ συχνά με την οστεοαρθρίτιδα των χεριών. Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία, διότι σε αυτές τις περιπτώσεις της ασυμπτωματικής έκφρασης της οστεοαρθρίτιδας δεν χρειάζεται φαρμακευτική θεραπευτική αγωγή παρά μόνο ένα πρόγραμμα ασκήσεων. 

Η εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια μπορεί επίσης να είναι ασυμπτωματική ή μπορεί να προκαλεί κατά περιόδους οσφυαλγία ή αυχεναλγία, με ή χωρίς επέκταση του πόνου κατά μήκος ενός από τα κάτω ή τα άνω άκρα αντίστοιχα.

Επιπτώσεις της οστεοαρθρίτιδας

Η συμπτωματική οστεοαρθρίτιδα των περιφερικών αρθρώσεων, δηλ. των αρθρώσεων των άνω και κάτω άκρων, προκαλεί σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις στο κοινωνικό σύνολο και στην εθνική οικονομία της Ελλάδος, αφού είναι το τρίτο κατά σειρά συχνότητας αίτιο μακροχρόνιας λειτουργικής ανικανότητας μετά από την ομάδα των υπολοίπων ρευματικών παθήσεων και την ομάδα των καρδιαγγειακών παθήσεων.

Θεραπευτική αντιμετώπιση της οστεοαρθρίτιδας;

Η θεραπευτική  αντιμετώπιση της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας διακρίνεται σε:

•          Μη φαρμακευτική θεραπεία 

•          Φαρμακευτική θεραπεία

•          Χειρουργική θεραπεία.

Μη φαρμακευτική θεραπεία

Σε κάθε σχεδιασμό θεραπευτικού προγράμματος για τη συμπτωματική οστεοαρθρίτιδα περιλαμβάνονται ανάλογα με το στάδιο και την εντόπισή της διάφορα μη φαρμακευτικά μέσα, όπως:

•          Απώλεια βάρους

•          Ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών της άρθρωσης

•          Άλλα είδη φυσικοθεραπείας

•          Υποστηρικτικές συσκευές (Νάρθηκες, μπαστούνια, περιπατητικά βοηθήματα κ.ά.)

Φαρμακευτική θεραπεία

Για τη φαρμακευτική θεραπευτική αντιμετώπιση της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας χρησιμοποιούνται:

•          Τοπική θεραπεία

o          Κρέμες μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων

o          Κρέμα καψαϊσίνης

•          Aναλγητικά

•          Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα

o          Αναστολείς της κυκλοξυγονάσης-1

o          Αναστολείς της κυκλοξυγονάσης-2

•          Εγχύσεις μέσα στην άρθρωση

o          Γλυκοκορτικοειδούς φαρμάκου (κορτιζόνης)

o          Υαλουρονάνης

•          Εγχύσεις γύρω από την άρθρωση γλυκοκορτικοειδούς φαρμάκου (κορτιζόνης) και τοπικού αναισθητικού για την αντιμετώπιση της συνυπάρχουσας αρκετές φορές ορογοθυλακίτιδας, όπως π.χ. της ορογονοθυλακίτιδας του χηνείου ποδός που εντοπίζεται στην έσω επιφάνεια του γόνατος και συνοδεύει την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι κατά το σχεδιασμό του θεραπευτικού προγράμματος για την αντιμετώπιση της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας λαμβάνονται υπόψη η εντόπισή της, το στάδιο της, η ένταση των κλινικών της εκδηλώσεων και γενικά όλα τα κλινικά δεδομένα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ασθενούς καθώς και οι τυχόν συνυπάρχουσες παθήσεις. Επομένως, το θεραπευτικό πρόγραμμα για κάθε ασθενή πρέπει να είναι εξατομικευμένο.

Χειρουργική ορθοπαιδική θεραπεία

Οι ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα του γόνατος ή του ισχίου, των οποίων τα συμπτώματα δεν ελέγχονται επαρκώς με τη φαρμακευτική και μη φαρμακευτική θεραπεία και  παρουσιάζουν έντονο πόνο και κινητικές λειτουργικές διαταραχές, είναι υποψήφιοι για χειρουργική ορθοπαιδική θεραπεία, όπως:

•          Ολική αρθροπλαστική γόνατος ή ισχίου

•          Οστεοτομία κνήμης σε νέους ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα γόνατος

•          Οστεοτομία μηριαίου σε νέους ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα ισχίου

Η οστεοαρθρίτιδα είναι μη φλεγμονώδης αρθρίτιδα και δεν προκαλεί μεγάλες αγκυλώσεις και μόνιμες αναπηρίες.

Η άρθρωση πονάει αλλά λειτουργεί.

Επειδή η πάθηση είναι ηλικιοεξαρτώμενη και μοιραία σε όποιον φθάνει την τρίτη ή τέταρτη ηλικία, σημασία έχει η πρόληψη.

-Καθημερινές ασκήσεις μέτριας και παρατεταμένης διάρκειας που δεν επιβαρύνουν τις αρθρώσεις. 

-Το γρήγορο τρέξιμο βλάπτει, ενώ το κολύμπι είναι το πλέον κατάλληλο, όπου ασκούνται οι μύες ελεύθερα χωρίς το βάρος του σώματος και δυναμώνει τους μυς και τα κόκαλα.

-Η διατροφή αποσκοπεί στην σταθεροποίηση του ιδανικού βάρους με δίαιτα και άσκηση. Στην οστεοαρθρίτιδα συνιστάται κατανάλωση ω-3 λιπαρών οξέων (σολομός, σαρδέλες, ρέγγα, σκουμπρί και κολιός).

-Χρήση ψυχρών ή θερμών επιθεμάτων στην πάσχουσα άρθρωση και άλλα είδη φυσικοθεραπείας.

Τα ψυχρά επιθέματα χρησιμοποιούνται σε πρήξιμο και φλεγμονή.

Τα θερμά επιθέματα αυξάνουν την κυκλοφορία και επιταχύνουν την αποκατάσταση.

-Αναγητικά και αντιφλεγμονώδη και εντριβές με καμφορά ή καψαϊνη

-Τα παπούτσια πρέπει να είναι ελαφρά και να έχουν αερόσολα.

Βιβλιογραφία

Ελληνική Ρευματολογική Εταιρεία